Het Europees Semester 2021 was een uitzonderlijke cyclus, waarin de plannen voor herstel en veerkracht van de lidstaten een centrale plaats innamen. Deze plannen passen binnen de Faciliteit voor Herstel en Veerkracht (FHV), waarmee de Europese Commissie €672,5 miljard (prijzen 2018) in leningen (€360 miljard) en subsidies (€312.5 miljard) beschikbaar stelt tussen 2021 en 2026 om hervormingen en investeringen door de lidstaten mogelijk te maken. Zoals op de FHV-webpagina wordt vermeld, is het doel om de economische en sociale impact van de coronaviruspandemie te verzachten en de Europese economieën en samenlevingen duurzamer, veerkrachtiger en beter voorbereid te maken op de uitdagingen en kansen van de groene en digitale transities.
De Faciliteit voor Herstel en Veerkracht vormt de kern van NextGenerationEU, het tijdelijk instrument waarmee de Europese Commissie de coronacrisis het hoofd biedt. Daarvoor maakt de Europese Commissie gebruik van de uitgifte van obligaties om dit instrument te financieren. Het is de eerste keer in de geschiedenis dat de Europese Unie zelf en voor de lidstaten geld leent op de kapitaalmarkten.
Van bij de start van de crisis heeft Vlaanderen beslist om getroffen burgers en ondernemingen te ondersteunen tijdens deze moeilijke periode. Zo spendeerde de Vlaamse overheid €1,5 miljard aan directe steun voor gezinnen en bedrijven via diverse steunmechanismen. Dit bedrag kwam bovenop de extra uitgaven in o.a. de gezondheidszorg en de directe steun van de federale overheid.
De Vlaamse Regering is echter snel overgegaan van crisismanagement naar denken over het herstel. Op 30 april 2020 lanceerde de Vlaamse Regering een Economisch relancecomité en op 16 mei 2020 werd dit aangevuld met een maatschappelijk relancecomité, bestaande uit experten in diverse vakgebieden. Deze comités bundelden hun aanbevelingen in een rapport op 14 juli 2020. De Vlaamse Regering ging hiermee aan de slag en dit alles resulteerde in september 2020 in het relanceplan Vlaamse Veerkracht, het meest ambitieuze investeringsplan dat ooit door een Vlaamse Regering in de steigers werd gezet.
Via Vlaamse Veerkracht, investeert de Vlaamse Regering dit jaar en de komende jaren €4,3 miljard extra om het economische en maatschappelijke weefsel te herstellen. Het relanceplan rust op zeven speerpunten die doorvertaald werden in 35 clusters en 180 relanceprojecten. Van deze €4,3 miljard zal er €2,25 miljard komen van EU-financiering via de Faciliteit voor Herstel en Veerkracht.
Op www.vlaanderen.be/vlaamseveerkracht voorziet de Vlaamse Regering een globaal overzicht van de voortgang van de projecten van het relanceplan.
Ongeveer gelijktijdig met het voorbereidend werk voor het Vlaams relanceplan zette de EU de Faciliteit voor Herstel en Veerkracht in de steigers. Elke EU-lidstaat werd een subsidiebedrag uit deze faciliteit in het vooruitzicht gesteld. Voor België betrof dit een bedrag van €5,92 miljard. Aangezien de Faciliteit voor Herstel en Veerkracht een ‘performanced based’ instrument is, waarbij resultaten moeten worden geboekt, worden de subsidies niet automatisch toegekend. Om aanspraak te maken op de middelen moesten de lidstaten plannen voor herstel en veerkracht opstellen. Deze plannen moesten focussen op investeringen en hervormingen, die moesten inspelen op de uitdagingen voor het sociaaleconomisch beleid, en op de groene en digitale transities. Door precies in te zetten op het doorvoeren van structurele hervormingen wordt ook aangeknoopt bij het Europees Semester en de landspecifieke aanbevelingen, die steeds een belangrijke prioriteit van de Vlaamse Regering zijn geweest. Zo is Vlaanderen sinds 2010 de enige regio in de Europese Unie die systematisch een eigen hervormingsprogramma opstelde.
De federale regering vatte in oktober 2020 haar werkzaamheden in het kader van het nationaal Plan voor Herstel en Veerkracht aan. In de periode van oktober 2020 tot en met eind april 2021 vond er intensief overleg plaats tussen de verschillende regeringen in dit land, en werden ontwerpplannen opgesteld en besproken. Eind april heeft België het nationaal Plan voor Herstel en Veerkracht bij de Europese Commissie ingediend. Inhoudelijk werden 6 assen gedefinieerd: (1) klimaat, duurzaamheid en innovatie, (2) digitale transformatie, (3) mobiliteit, (4) mens en samenleving, (5) economie van de toekomst en productiviteit en (6) overheidsfinanciën. Deze assen vallen op hun beurt in 17 componenten uiteen, waarbij elke component is opgebouwd uit investeringen én hervormingen. Op 23 juni 2021 heeft de Europese Commissie haar voorstel van een uitvoeringsbesluit van de Raad gepubliceerd en voor bespreking aan de Raad voorgelegd. Op 13 juli 2021 heeft de ECOFIN Raad de eerste reeks uitvoeringsbesluiten van de Raad over de goedkeuring van nationale plannen voor herstel en veerkracht aangenomen, waaronder dit van België.
Vlaanderen heeft heel sterk gewogen op het vormgeven van het nationaal plan voor herstel en veerkracht. Vlaanderen nam actief deel aan alle interfederale overlegstructuren en schoof steeds mee aan tafel bij overleg met de Europese Commissie. Vlaanderen heeft ook sterk ingezet op informatieverstrekking naar de stakeholders. Vlaanderen organiseerde een digitaal event op 11 december 2020, waaraan honderden stakeholders deelnamen. Ook de sociale partners werden in het kader van het Vlaams Economisch Sociaal Overlegcomité (VESOC) door de Vlaamse Regering nauw bij het proces betrokken en last but not least werd ook het Vlaams Parlement regelmatig geïnformeerd.
Vlaanderen krijgt met €2,25 miljard (ca. 38%) het grootste aandeel in van de voor België voorziene middelen (€5,92 miljard). Dit laat Vlaanderen toe iets meer dan de helft van het Vlaams relanceplan Vlaamse Veerkracht te financieren met deze Europese middelen. Vlaanderen heeft sterk ingezet op de coherentie met de landspecifieke aanbevelingen en de bijdrage aan de groene en digitale transities. Volgens de verordening moesten 37% en 20% van de middelen respectievelijk een bijdrage leveren aan klimaat en de digitale transitie. Vlaanderen doet het hier uitstekend met een tagging van 50% voor klimaat en 27% voor digitaal.
Vlaanderen heeft 29 projecten binnen het nationaal Plan voor Herstel en Veerkracht en deze projecten situeren zich binnen de 6 assen van het PHV. Ook hier heeft Vlaanderen een uitstekend evenwicht bereikt met 11 hervormingen en 18 investeringen, opnieuw een bewijs dat investeringen en het doorvoeren van structurele hervormingen hand in hand gaan. Daarnaast neemt Vlaanderen ook deel aan een aantal interfederale projecten, zoals de brede uitrol van 5G.
In een recente studie van het Comité van de Regio’s werden de plannen voor herstel en veerkracht van 8 EU-lidstaten bekeken. Uit deze studie bleek o.a. dat in België de deelstaten een centrale rol opnamen bij het nationaal plan voor herstel en veerkracht.
Vlaanderen steunde recentelijk verschillende initiatieven van de allianties RLEG en Regions for EU Recovery om het belang van de regio's in de EU-besluitvorming en de uitvoering van het EU-beleid te benadrukken. Zo heeft Vlaanderen in december 2020 een brief mee ondertekend gericht aan de Europese leiders en de regeringsleiders van het huidige triovoorzitterschap van de Raad (Duitsland, Portugal en Slovenië), waarin de regio's zich ertoe verbinden "een gezamenlijke inspanning te leveren om de rol van de regio's in het EU-besluitvormingsproces voor herstel na de COVID-19-pandemie te versterken" en waarin zij vragen "actief betrokken te worden bij de voorbereiding en uitvoering van de Faciliteit voor Herstel en Veerkracht en de nationale plannen die in dit kader worden goedgekeurd". Tot nu toe is de brief medeondertekend door 31 Europese regio's.
In voorgaande jaren maakte Vlaanderen al optimaal gebruik van het Steunprogramma voor structurele hervormingen en het doet momenteel hetzelfde met het Instrument voor Technische Ondersteuning (TSI). TSI is een instrument van de Europese Commissie om EU-lidstaten middels o.a. training, studies, advies en inzet van experten bij te staan in het plannen en uitvoeren van hervormingen. In de TSI-cyclus 2021 werden 3 belangrijke Vlaamse hervormingen, die betrekking hebben op het Plan voor Herstel en Veerkracht, door de Europese Commissie ondersteund: (1) faciliteren van de digitale transformatie in het Vlaams onderwijs, (2) promoten en ontwikkelen van groene vaardigheden in Vlaanderen, (3) ontwikkeling van de waterstofwaardeketen en faciliteren van de toegang tot netwerken. In oktober 2021 zal Vlaanderen opnieuw trachten goede projecten in te dienen in het kader van de TSI-oproep 2022 met het oog op bijkomende ondersteuning voor hervormingen.
